Εαρινή εξόρμηση του ΟΜΦΙΔΑΣ αυτή τη φορά στην ακριτική μας Θράκη. Ένα οδοιπορικό σε μια περιοχή με καταπράσινα δάση και ιδιαίτερο χρώμα όπου μας δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουμε σημαντικά σημεία οικολογικού, ιστορικού, πολιτισμικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος και να αγαπήσουμε περισσότερο τη φύση και τη χώρα μας .
Αφήνοντας πολύ πρωί τη Λαμία μας διασχίζοντας Θεσσαλία και Μακεδονία βρεθήκαμε στην οροσειρά της Ροδόπης, στο πρώτο σημείο ενδιαφέροντος, στα στενά του Νέστου, τα αποκαλούμενα και “Τέμπη του Νέστου”. Εκεί, μάς περίμενε το στέλεχος του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βιστωνίδας κος Ντούμας Παναγιώτης ο οποίος μάς μύησε στα περιβαλλοντικά θέματα της περιοχής και περπατήσαμε μαζί το υπέροχο παραποτάμιο μονοπάτι του Νέστου, ενός ορμητικού ποταμού με άγρια φυσική ομορφιά που λατρευόταν ως Θεός κατά της Αρχαιότητα, γεμάτος τεράστια υδροχαρή δάση με αμέτρητα σπάνια είδη χλωρίδας-πανίδας και απίστευτες διαδρομές μέσα στην παρθένα φύση. Ο Νέστος μήκους 230 χιλιομέτρων αποτελεί το φυσικό σύνορο μεταξύ Μακεδονίας και Θράκης έχοντας υπάρξει μάλιστα στο παρελθόν για πολύ λίγο και το ανατολικότερο σύνορο της Ελλάδας. Ποτάμι δύσκολο και ελάχιστα πλοηγήσιμο, ο Νέστος, εμφανίζεται για πρώτη φορά με αυτό το όνομα σε έργα του Ηροδότου, ενώ σύμφωνα με τον μύθο γεννήθηκε από τον Ωκεανό και την Τηθύ πριν καν καλά καλά εμφανιστούν οι άνθρωποι στη γη.
Με πηγές στην Ρίλα της Βουλγαρίας, ο Νέστος, διέρχεται την Ελλάδα σχηματίζοντας μαγευτικούς «μαιάνδρους». Εκεί, μάς βρήκε το μεσημέρι μαγεμένους από την ξενάγηση του Τάκη που μας βομβάρδισε από πληροφορίες για τον τόπο του που τόσο αγαπάει και υπηρετεί.
Αναχωρήσαμε για την Ξάνθη, μια πόλη που την χαρακτηρίζει η πολυπολιτισμικότητα και η αρμονική συνύπαρξη του χριστιανικού και του μουσουλμανικού στοιχείου.
Η σύγχρονη πόλη αποτελεί πόλο έλξης για την καθημερινή ζωή. Καταστήματα, πλατείες, πάρκα, καφέ, εστιατόρια, ταβέρνες με υπέροχη αισθητική, ζαχαροπλαστεία με γλυκά τα οποία είναι γνωστά σε όλη την Ελλάδα και την Ευρώπη με ιδιαίτερες γεύσεις. Το ραντεβού μας με τον Ιστορικό, επιμελητή του Λαογραφικού Μουσείου κο Κυριακίδη Γιώργο ήταν στο Ρολόι της Ξάνθης. Χτισμένο το 1870 προς τιμή του Χατζή Εμίν Αγά, ενός πλούσιου και κοσμοπολίτη της περιοχής. Από την αρχή της κατασκευής του, αποτέλεσε σύμβολο σύνδεσης της Ανατολής με τη Δύση και σημείο αναφοράς της κεντρικής πλατείας της πόλης. Αρχικά μέρος του “Τεμένους της Αγοράς”, το Ρολόι, υπέστη διάφορες αλλαγές και καταστροφές κατά τη διάρκεια της ιστορίας του, ειδικά την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής και τη δεκαετία του 1940. Κατά την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής (1941) υπέστη σημαντικές ζημιές, ενώ το 1972 κινδύνευσε να κατεδαφιστεί. Τελικά, με παρέμβαση της Μουφτείας Ξάνθης, το ιστορικό μνημείο σώθηκε διατηρώντας ζωντανή την πολιτιστική του κληρονομιά.
Η ξενάγηση στα γραφικά στενά της Παλιάς Πόλης αποτελεί μαγεία και μάλιστα με τέτοιο ξεναγό που δεν σταμάτησε λεπτό να μας βομβαρδίζει με πληροφορίες για την ιστορία και τον πολιτισμό της πόλης. Τα διατηρημένα σπίτια και τα στενά σοκάκια προκαλούν έκπληξη στον περιηγητή και ξεχωρίζουν μέσα στον αστικό ιστό, ενώ το γενικότερο σκηνικό αποπνέει μια αρχοντική αύρα που ταξιδεύει τον επισκέπτη σε μια άλλη εποχή.
Τα περισσότερα αναστηλωμένα πετρόχτιστα οικοδομήματα ανάγονται στην περίοδο μετά το 1829, όταν ένας ισχυρός σεισμός ισοπέδωσε ένα μεγάλο τμήμα της πόλης. Όπως συνηθίζονταν στα περισσότερα αστικά κέντρα, αλλά και μικρότερα χωριά, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, έτσι και στην Ξάνθη η ρυμοτομία οργανωνόταν με βάση τις γειτονιές (μαχαλάδες). Οι μαχαλάδες αναπτύσσονταν γύρω από κάποιο θρησκευτικό κέντρο (εκκλησία, τζαμί, ή συναγωγή) το οποίο λειτουργούσε και ως σημείο συνάντησης ή κοινωνικής διαβούλευσης των μελών της κάθε θρησκευτικής οντότητας. Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό ότι η συνύπαρξη Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Εβραίων δημιούργησε ένα μείγμα που πάντρευε τον ανατολίτικο με τον δυτικότροπο πολιτισμό αφήνοντας στον ιστό της πόλης κτήρια ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Τα υλικά δόμησης και οι κατασκευαστικές τεχνικές στα σπίτια της Παλιάς Πόλης, εκτός από τις συνήθειες και αντιλήψεις κάθε πολιτιστικοθρησκευτικής ομάδας σχετίζονταν άμεσα με τους πόρους και τη διαθεσιμότητα υλικών στη γύρω περιοχή. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που η πέτρα δεσπόζει σε κάθε κτίσμα.
Θαυμάσαμε το Δημαρχείο με την αψιδωτή πόρτα, το χάνι Μωυσή, τη Δημοτική Πινακοθήκη, το Μητροπολιτικό ναό, την τρίκλητη βασιλική του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου με τριώροφο καμπαναριό της, το διώροφο Μητροπολιτικό Μέγαρο, το αρχοντικό Χαρσιτζόγλου, το οποίο φιλοξένησε το Αυστριακό Προξενείο, ενώ σήμερα στεγάζει την Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Ξάνθης (Δ.Ε.Α.Ξ.), το Στάλιο αρχοντικό, το κτήριο του Ισαάκ Δανιήλ, στο οποίο γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα του χρόνια ο Μάνος Χατζιδάκις, την τρίκλητη Βασιλική του Αγίου Βλάσιου, το αρχοντικό Μιχαλόγλου, το κονάκι του Μουζαφέρ Μπέη, αξιόλογο δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του 1850, με θρακιώτικα και οθωμανικά στοιχεία για να φτάσουμε στην πιο όμορφη, πολυφωτογραφημένη και χαρακτηριστική γωνιά της Παλιάς Πόλης το αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου με τις χαρακτηριστικές εξωτερικές τοιχογραφίες του.
Η επίσκεψή μας συνεχίστηκε στο Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης που ιδρύθηκε από την Φιλοπρόοδο Ένωση Ξάνθης (ΦΕΞ). Λόγω του μικρού χώρου που κατείχε και επειδή υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός εκθεμάτων επεκτάθηκε στα αρχοντικά του Κουγιουμτζόγλου και Καλούδη στις αρχές του 19ου αιώνα. Τo κτήριο είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα μιας ορισμένης τυπολογίας κατοικιών που άρχισαν να κατασκευάζονται στην πόλη της Ξάνθης την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, από το 1830 και μετά. Ο εσωτερικός του διάκοσμος υπογραμμίζει το αισθητικό-οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο των κατοίκων και οι τοιχογραφίες του Μουσείου είναι έργα Βαυαρών και Γερμανών του 1880.
Σε καθορισμένη διάταξη βρίσκονται τα γεωργικά εργαλεία, ανάλογα με την εποχή που χρησιμοποιήθηκαν. Ένας ολόκληρος θησαυρός καλαισθητικής παράδοσης, άρρηκτα δεμένος με το ιστορικό παρελθόν της πόλης. Επιδέξια σκαλισμένες κασέλες, που έκρυβαν ιερά κειμήλια, κοσμήματα, ασημένιες πόρπες, υφαντά, τσεβρέδες, φορεσιές Θρακιωτών, Σαρακατσάνων, και Ποντίων. Κάθε κομμάτι έχει μια ιδιαίτερη σημασία, γιατί το καθένα από αυτά που χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν έγινε πηγή έμπνευσης και στολίδι του σήμερα.
Η έξοδος του Λαογραφικού Μουσείου στην πίσω αυλή οδήγησε τα βήματά μας στο “Σπίτι της Σκιάς”, που μπορεί να μάς τρόμαζε ο τίτλος αλλά μάς ενθουσίασαν οι σκοτεινοί του χώροι και τα εκθέματα . Ένα διαφορετικό Μουσείο, με δημιουργό και ιδιοκτήτη τον Τριαντάφυλλο Βαϊτση, που θεωρείται κορυφαίος του λεγόμενου Shadow Art. Εδώ τα απορρίμματα γίνονται σκιά και τέχνη δημιουργώντας έργα που παίζουν με το μυαλό. Έργα τέχνης που αποτυπώνουν μορφές των Δημόκριτου, Κωνσταντίνου Καβάφη, Άλμπερτ Αϊνστάιν, Τσε Γκεβάρα, Μέριλιν Μονρόε, Τζον Λένον κ.ά. Η μέρα μας τελείωσε με γευσιγνωσία και ποτό γνωρίζοντας την πολύχρωμη Ξάνθη με τα κατάμεστα από νέο κόσμο γραφικά σοκάκια με την πλούσια τη νυχτερινή ζωή!!
Σάββατο πρωί και είμαστε στο δρόμο για εξερεύνηση στο Δέλτα του Νέστου και τη λίμνη Βιστωνίδα. Εδώ ξεναγοί μας είναι στελέχη του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης που είναι ένα από τα µμεγαλύτερα υγροτοπικά πάρκα της Ελλάδας καλύπτοντας έκταση 930.000 στρεμμάτων. Χαρακτηρίζεται για τη μεγάλη βιολογική, αισθητική, επιστημονική, γεωμορφολογική και παιδαγωγική του αξία. Περιλαμβάνει τις προστατευόμενες περιοχές των υγροτόπων Δέλτα Νέστου, Λίμνης Βιστωνίδας, Λίμνης Ισµαρίδας και της ευρύτερης περιοχής τους. Το 1971 µε την ένταξη των υγροτόπων στη Σύµβαση Ραµσάρ για τους υγροτόπους διεθνούς σηµασίας, ξεκίνησε και η προστασία της περιοχής, η οποία συνεχίστηκε σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στη συνέχεια, βρεθήκαμε στο κέντρο ενημέρωσης Κεραμωτής του ΟΦΥΠΕΚΑ όπου η κα Χαρτζουλάκη Εύα μάς ξενάγησε στο χώρο, μάς μίλησε για την οικολογική σπουδαιότητα της περιοχής και περπατήσαμε στο δάσος του Κοτζά Ορµάν (Μεγάλο ∆άσος), το οποίο σήμερα καταλαμβάνει έκταση 4.500 στρεμμάτων. Το άλλοτε ιδιαίτερα εκτεταμένο σπάνιο αυτό δάσος που απλωνόταν σε μια 25πλάσια έκταση, ήταν φημισμένο για τη φυσική ομορφιά και την παρθένα βλάστηση του µε δέντρα που έφταναν τα 40 µ. σε ύψος και τα 2 µ. σε διάμετρο. Σήμερα, αν και αρκετά περιορισμένο, εξακολουθεί να διατηρεί αρκετά από τα αρχέγονα χαρακτηριστικά του. Η ευρύτερη περιοχή του ∆έλτα Νέστου φιλοξενεί σήμερα σπάνια είδη, όπως το τσακάλι (Canis aureus), τη βίδρα (Lutra lutra), την αγκαθοκαληµάνα (Vanellus spinosus) και τον µοναδικό γενετικά καθαρό αυτόχθονα πληθυσµό κολχικού φασιανού (Phasianus colchicus)..
Επόμενος προορισμός το Πόρτο Λάγος με τα φλαμίνγκο και το εντυπωσιακό και «πλωτό» μοναστήρι – μετόχι της Μονής Βατοπεδίου. Στο Κέντρο Ενημέρωσης μάς περίμεναν οι κα Χαντζηεφαιμίδου Γεωργία και ο κος Τερζής Βασίλης που μάς μάγεψε με τις γνώσεις του για την περιοχή και μάς οδήγησαν για παρατήρηση πουλιών και αναζήτηση βουβαλιών στην περιοχή!
Συνεχίσαμε αυτή τη φορά ανατολικότερα με προορισμό την Κομοτηνή. Χριστιανοί και μουσουλμάνοι, εκκλησίες και τζαμιά, τενεκετζίδικα και πολυκαταστήματα, σύγχρονες πολυκατοικίες και τούρκικα χαμόσπιτα – όλα συνδυάζονται στην πρωτεύουσα της Ροδόπης. Εδώ μας περίμενε ο Αρχιτέκτονας Κώστας Κατσιμίγας, παλιό στέλεχος του Τ.Ε.Ε. και αυτοδιοικητικός, γνωστής της ιστορίας του τόπου του, αλλά και Πρόεδρος Επιτροπής Λειτουργίας του Μεγάρου Μουσικής! Ναι! η Κομοτηνή έχει Μέγαρο που με χαρά το επισκεφθήκαμε και τον ακούσαμε να ξεδιπλώνει την ιστορία της πόλης που τόσο αγαπά.
Πόλη των θρύλων, της πολυπολιτισμικότητας, της σαγήνης, του ιστορικού συναπαντήματος πολιτισμών, θρησκειών, ανθρώπων. Πόλη, που με την ομορφιά της, τη διαφορετικότητά της και τη γειτνίασή της με τα Βαλκάνια και τις Παρευξείνιες χώρες, προβάλλει ως τόπος που γοητεύει τους επισκέπτες της. Αποτελεί ένα μαγευτικό σταυροδρόμι, όπου συνυπάρχουν μοναδικά το παρελθόν με το παρόν. Χάρη στην κεντρική γεωγραφική της θέση, αλλά και στη σημασία της ως διοικητικό κέντρο αναπτύχθηκε διατηρώντας στο ακέραιο την ιστορία και τον πολιτισμό της με σημαντικά μνημεία και αξιοθέατα που το αποδεικνύουν. Ταυτόχρονα, το Πανεπιστήμιο, με έτος ίδρυσης το 1974, παίζει ξεχωριστό ρόλο στη διαμόρφωση της οικονομικής και πνευματικής ζωής της περιοχής. Η Κομοτηνή, με διάχυτο το παραδοσιακό στοιχείο, ένα ιδιαίτερο αστικό περιβάλλον, αλλά και πλούσια σε φυσικές ομορφιές, αποτελεί ιδανικό προορισμό για όλες τις εποχές του έτους.
Περιδιαβήκαμε στα καταπράσινα πάρκα της, τα στενά της παλιάς πόλης, είδαμε τον Μητροπολιτικό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου που χτίστηκε στα 1800 και έχει ανακηρυχθεί ιστορικό μνημείο. Κοντά στην εκκλησία υψώνεται και το βυζαντινό φρούριο κτισμένο τον 4ο αιώνα, αλλά και δυο εντυπωσιακά Τζαμιά. Το Γενί Τζαμί που δίπλα του στέκεται ο Πύργος του Ρολογιού ο οποίος κτίστηκε την εποχή του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ, το 1884, και το πανέμορφο παλαιό τέμενος της πόλης, το Εσκί (παλαιό) Τζαμί. Μικρές, χρωματιστές ακτίνες φωτός τρυπώνουν από τα βιτρό. Τα λευκά κομπολόγια με τις 99 χάντρες είναι ακουμπισμένα στα μαλακά χαλιά. Το Εσκί Τζαμί είναι το μεγαλύτερο της Ροδόπης και το μοναδικό με δύο σερεφέδες (εξώστες από όπου καλεί τους πιστούς ο ιμάμης ή ο μουεζίνης) στον μιναρέ. Κτίστηκε το 1608 και στο εσωτερικό του υπάρχουν τα υπέροχα χαλιά τα οποία ήρθαν μετά από ειδική παραγγελία, λόγω του μεγάλου μεγέθους, από την Προύσα της Τουρκίας. Οι τοιχογραφίες του μεγάλου τρούλου είναι έργα εξειδικευμένων ζωγράφων από την Κωνσταντινούπολη και τα πλακάκια μεταφέρθηκαν από την Κιουτάχεια. Συνεχίσαμε στο εντυπωσιακό κτίριο της Λέσχης Κομοτηναίων χτισμένο το 1921, που αποτελεί πλέον έναν πολυχώρο ψυχαγωγίας και εκδηλώσεων πριν καταλήξουμε στα γραφικά σοκάκια αναζητώντας τοπικές γεύσεις. Εδώ τα σουτζουκάκια έχουν την τιμητική τους.
Επιστροφή στην Ξάνθη και περπάτημα ξανά σε νυχτερινή βόλτα αναζητώντας ένα ποτήρι τοπικό κρασί αλλά και τοπικά πολίτικα γλυκά, καζάν ντιπί, σαραγλί, σουτζούκ-λουκούμ, καριόκες, ντιλμπέρ ντουντάι (τα χείλη της καλλονής), κανταΐφι φωλιά, χανούμ μπουρέκ (η πίτα της κυρίας), σουτζούκ και ραχάτ λουκούμ και ντοντουρμάς (παγωτό με φρέσκο πρόβειο γάλα).
Κυριακή πρωί και εμείς έτοιμοι ξανά με κατεύθυνση αυτή τη φορά τον βορρά, τον ορεινό όγκο της Ροδόπης και τα Πομοκοχώρια. Εξήντα ορεινά χωριά με τη δική τους ντοπιολαλιά, κουλτούρα, ήθη και έθιμα που αποτελούν και φυσικό σύνορο με τη γειτονική Βουλγαρία. Εδώ, συνοδός μας ο Θεολόγης Ταμπάκης, εκπαιδευτικός και μέλος του “Ομίλου Φίλων Νίκου Ράπτη”, του δικού μας Νίκου, του Λαμιώτη που έχει αφήσει τη σφραγίδα του εκτός από τον αντιδικτατορικό αγώνα και στην εκπαίδευση στα Πομακοχώρια, στο γυμνάσιο στις Θέρμες όπου υπηρέτησε. Σημαντικές πληροφορίες και προσωπικά βιώματα και εμπειρίες μάς έδωσε ένας ακόμη εκπαιδευτικός που ταξίδευε μαζί μας, το μέλος μας Αχιλλέας Τσιαρτσανίδης, που υπηρέτησε στην περιοχή.
Ανηφορίζοντας προς τα χωριά της Μουσουλμανικής μειονότητας, εδώ που ως τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μία πινακίδα με την ένδειξη «Επιτηρούμενη Ζώνη», χώριζε δυο κόσμους. Οι Πομάκοι είναι άνθρωποι φιλότιμοι, φιλόξενοι και φιλικοί, που αγαπούν τον τόπο τους και είναι απόλυτα δεμένοι με αυτόν. Δυστυχώς στο διάβα των χρόνων, λόγω της ιδιαιτερότητάς τους, στοχοποιήθηκαν, ταλαιπωρήθηκαν και υπέστησαν άδικα διακρίσεις. Πρώτη στάση ο Εχίνος, εδώ δεσπόζει το πράσινο Τζαμί που επισκεφθήκαμε. Ημέρα γιορτής για τους κατοίκους, μιας και ήταν ημέρα αποφοίτησης του Κορανίου για τους μαθητές (αντίστοιχου του Κατηχητικού μας). Το πρωινό Κυριακάτικο παζάρι ήταν σε εξέλιξη, εδώ ξεχώριζαν οι φιγούρες των γυναικών με τις πλουμιστές μαντήλες και τα μακριά πανωφόρια, τις παλιές φορεσιές με τα εντυπωσιακά χρώματα, καθώς και πολλοί άνδρες με τα πλεκτά σκουφάκια προσευχής. Επόμενος προορισμός οι Θέρμες που είναι διάσπαρτες σε τρεις οικισμούς. Τα “θερμά λουτρά” με μικρές πισίνες οξυανθρακικών νερών έως 53°C, εκεί όπου τα ιάματα και η ομορφιά της φύσης προσφέρουν τόσο απλόχερα τα δώρα τους δίνουν το δικό τους χρώμα αλλά και ζωή στο χωριό, Εκει στο δρομο λιγο εξω από το χωριο μας περιμενε άλλη μια εκπληξη. Η ιστορία και ο μύθος παντρεύονται αρμονικά και αποτυπώνονται πάνω σε μια εντυπωσιακή βραχογραφία, το πέτρινο ανάγλυφο του Μίθρα Ταυροκτόνου,
Κυριακή απόγευμα πια και πήραμε τον δρόμο της επιστροφής με την απαραίτητη στάση στην Ασπροβάλτα, παραθαλάσσιο θέρετρο με τις ατέλειωτες αμμώδεις παραλίες.
Έτσι ολοκληρώσαμε το οδοιπορικό μας, περπατώντας και γνωρίζοντας τη φύση, τον τόπο και την ιστορία του, γεμίσαμε με χιλιάδες εικόνες το μυαλό και πολλά φωτογραφικά κλικ στα κινητά μας. Συνεχίσουμε, σχεδιάζοντας την επόμενη εξόρμησή μας.
Εσείς τα μέλη και οι φίλοι του ΟΜ.ΦΙ.ΔΑΣ. είστε η δύναμή μας, σας ευχαριστούμε για την εμπιστοσύνη 33 χρόνια τώρα. Σκοπός μας η ανάδειξη των περιβαλλοντικών προβλημάτων, η ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης, η εξερεύνηση κάθε γωνιάς της όμορφης της πατρίδας μας, ελπίζοντας στην ήπια και αειφόρο ανάπτυξη, για να την παραδώσουμε στην επόμενη γενιά, αν όχι καλύτερη, τουλάχιστον όπως την παραλάβαμε.
